ΣΥΜΠΑΝ

ΣΥΜΠΑΝ

Αρχαία ελληνική λέξη με πρώτη σημασία «το σύνολο» και αργότερα «ολόκληρος ο κόσμος», όπως και σήμερα που στην επιστημονική ορολογία εννοούμε ολόκληρο το χωροχρονικό συνεχές μαζί με το σύνολο της ύλης και της ενέργειας που περικλείει αυτό. Άλλη λέξη για το Σύμπαν ο «Κόσμος», το κόσμημα της δημιουργίας. Πρόκειται για ουσιαστικοποιημένο ουδέτερο του επιθέτου σύμπας, σύμπασα, σύμπαν και ετυμολογείται από την πρόθεση συν όπου το ν  μετατρέπεται σε μι και το επίθετο πας-παντός, το οποίο αρχικά σήμαινε «ο καθένας», αλλά αργότερα απέκτησε τη σημασία του «όλοι ανεξαιρέτως». Προέρχεται από ένα θέμα *παντ- που απαντάται και στις μυκηναϊκές πινακίδες στους τύπους pa-te (πάντες),  pa-sa (πᾶσα), pa-si (πᾶσι). Είναι αβέβαιης προέλευσης και ίσως ανάγεται σε κάποιο θέμα με τη σημασία «ολόκληρος». Απ’ αυτό προέρχονται και τα σημαντικά παράγωγα πέντε και πύξ (=γροθιά) (βλ Ετυμολογικό Λεξικό, Μπαμπινιώτης).  Ο Κούρτιος συσχετίζει το θέμα της λέξης με το θέμα του ἓ-καστ-ος. Στον Όμηρο έχει τη σημασία «σύνολο» (Ιλιάδα Α 241,  ἦποτ᾿Ἀχιλλῆος ποθὴἵξεται υἷας Ἀχαιῶν σύμπαντας) και αρκετά αργότερα με τη σημασία «ολόκληρος ο κόσμος» (Ισοκράτης, Βούσιρις 12, «ἑώρα γὰρ τοὺς μὲν ἄλλους τόπους οὐκ εὐκαίρως οὐδ' εὐαρμόστως πρὸς τὴν τοῦσύμπαντος φύσιν ἔχοντας»). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αντίστοιχη λέξη στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες (πχ universe στην Αγγλική), η οποία ανάγεται στο ουδέτερο του επιθέτου της λατινικής universus,-um που σημαίνει «όλα μαζί». Το επίθετο εικάζεται πως είναι μεταφραστικό δάνειο στην λατινική από την αρχαία ελληνική (το όλον, με την ίδια σημασία). Τέλος αξίζει να σημειώσουμε το γεγονός πως στη ελληνική απαντάται κυρίως το παράγωγο συμπαντικός, ενώ στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες υπάρχουν και άλλα παράγωγα (universal, universalism, universally, universality) που χρησιμοποιούνται περισσότερο με την έννοια του παγκόσμιος, καθολικός, παρά με την ακριβή έννοια του αναφερόμενου στο Σύμπαν (όπως το γνωστό μας από τους σύγχρονους υπολογιστές USB (universal serial bus – 1994), ή η λέξη University  (=Πανεπιστήμιο). Για τον Κόσμο, το Σύμπαν, ο φιλόσοφος από την Έφεσο Ηράκλειτος (544-484 π.Χ.) έλεγε: «κόσμον τόνδε, τὸν αὐτὸν ἁπάντων, οὔτε τις θεῶν οὔτε ἀνθρώπων ἐποίησεν, ἀλλ᾽ἦν ἀεὶκαὶἔστιν καὶἔσται πῦρ ἀείζωον ἁπτόμενον μέτρα καὶἀποσβεννύμενον μέτρα» (τον κόσμο αυτό, ίδιο για όλους, δεν τον έφτιαξε κανείς, ούτε θεός, ούτε άνθρωπος, αλλά υπήρχε πάντοτε και θα είναι αιώνια ζωντανή φωτιά που με μέτρο ανάβει και με μέτρο σβήνει – H.Diels, DieFragmentederVorsokratiker). www.asprilexi.com